ज्वालामुखीचे कवन

ज्वालामुखीचे कवन

नुकत्याच झालेल्या आईसलँडमधील ज्वालामुखीने घातलेला गोंधळ आपण वाचलाच असेल. त्या ज्वालामुखीची माहिती आपण कवनात पाहुयात.
इतर काही आकृत्या ज्यामुळे आपणास हा भुगोलाचा भाग निट समजून घेता येईल:
http://www.didcotgirls.oxon.sch.uk/depts/geog/bcs_geography/earth_structure.htm
http://www.ifa.hawaii.edu/~barnes/ast110_06/quizzes/disc04.html
http://visual.merriam-webster.com/images/earth/geology/structure-earth.jpg

भुगोल इ. ८ वी (महाराष्ट्र एस. एस. सी. बोर्ड, मराठी माध्यम) या पुस्तकाचे आभार.
-----------------------------------------------------------


१४ एप्रिल २०१० ला आईसलँडमध्ये ज्वालामुखी झाला
'एय्जाफ्जाल्लाज्योकुल' असे नाव दिले लोकांनी त्याला ||१||

आगडोंब तो गगनी उद्रेकला धरतीच्या प्रावरणातूनी
लपलपल्या हजार जीव्हा ओसांडूनी धावती ज्वालामुखीतूनी ||२||

सभोवताली शीतप्रदेश असूनी वाहे ज्वाला धरतीतून
निसर्गाची किमया बघती आपण सारे जन ||४||

केवळ काही दिसांचे नाटक सारे घडविले निसर्गाने
युरोपखंडीय जीवन सारे कवेत घेतले त्याने ||५||

लाव्हा तो उसळे उष्ण, लाल, भेदक जणू रवी उगवला धरतीचा
का कुणी मारीला तीर हृदयी जणू फुटे झरा रक्ताचा ||६||

असे कसे घडते हे सारे जाणून घ्या तुम्ही जन
म्हणजे समजेल तुम्हा मानव असे निसर्गापुढे लहान ||७||

प्रावरणामध्ये १००/२०० कि.मी. खोल भागात
उष्णतेमुळे आतील सारे खडक वितळतात ||८||

भुपृष्ठाखाली वितळलेल्या असल्या या स्थितीत
तप्त स्वरूपात असतो पदार्थ एक, म्हणती शिलारस ||९||

या शिलारसामुळे शिलारसकोठी तयार या भागात
ज्वालामुखीय क्रियेत भुपृष्ठावर शिलारस येई अर्धप्रवाही स्वरूपात ||१०||

भुकवचात शिलारस थंड होवोनी आंतरनिर्मीत अग्नीज खडक बनती
हाच लाव्हा भुपृष्ठावर थंड होवोनी बहिनिर्मीत अग्नीज खडक होती ||११||

ज्वालामुखीय क्रिया म्हणजे शिलारस येई भुपृष्ठावर पृथ्वीच्या प्रावरणातून
दृष्य स्वरूपात सारे रूप त्याचे असे वायू, द्रव अन घन ||१२||

या उद्रेकातूनी बाहेर पडती राख, वाफ अन अनेक वायू तप्त
तसाच लाव्हाही बाहेर येई उष्ण विरघळलेल्या खडकांच्या स्वरूपात ||१३||

ज्वालामुखी फुटण्याचे दोन प्रकार असती
एकास केंद्रिय अन दुसर्‍यास भेगीय म्हणती ||१४||

केंद्रिय ज्वालामुखीतून लाव्हा, राख अन वायू एकाच ठिकाणातून येती
भेगीय ज्वालामुखीत हेच सारे निरनिराळ्या भेगांतूनी येती ||१५||

असेच असते निसर्गाचे वर्तन ज्वालामुखीसाठी
सच्च्या पाषाणाने वर्णन केले हे सारे तुमच्यासाठी ||१६||

आगामी कवनांतूनी जाणूनी घेवू इतरही भुगोल सारा
जो वाचील अन परीक्षेत लिहील तोची विद्यार्थी उत्तीर्ण होईल खरा ||१७||

- पाषाणभेद (दगडफोड्या)
११/०५/२०१०